ભાષાની મજા, મજાની ભાષા - 841

'બોત્સ્વાના' અને 'બોસ્નિયા' અલગ અલગ દેશ  છે! 

રતિભાઈ પંડ્યાને 79મો જન્મદિન મુબારક

Photograph : Ashwinkumar / છબી : અશ્વિનકુમાર

રતિભાઈ પંડ્યા ( જન્મ : 30-07-1936)ને 79મા જન્મદિન પ્રસંગે અભિવંદન

રવીશ કુમાર વિશે જાણો

https://www.youtube.com/watch?v=rnLtUSxuRH0

https://www.youtube.com/watch?v=RGk7ndNf904

બ્રહ્માંડનાં રહસ્યો જાણવાં હોય તો ...

જીવન નામે નૃત્ય

Photograph : Ashwinkumar / છબી : અશ્વિનકુમાર

ભાષાની મજા, મજાની ભાષા - 840

'તમારો ફોન આઉટ ઓફ કવરેજ એરિયાની બહાર હતો.' 

'તમારો ફોન આઉટ ઓફ કવરેજ એરિયા હતો.' 

'તમારો ફોન કવરેજ એરિયાની બહાર હતો.'

છબી : બિલ્લીપગે !

Photograph : Ashwinkumar / છબી : અશ્વિનકુમાર

ભાષાની મજા, મજાની ભાષા - 839

'જયનારાયણ ખાવાની ના પાડે છે.'

'જયના રાયણ ખાવાની ના પાડે છે.' (!)

ટિળક : સરકારમાન્ય નહીં, પણ લોકમાન્ય !

Photograph : Ashwinkumar / છબી : અશ્વિનકુમાર

કવિની યાદ, કવિને યાદ / ૨૦૧૪

Photograph : Dr. Ashwinkumar / છબી : ડૉ.અશ્વિનકુમાર

ગૂજરાત વિદ્યાપીઠના પત્રકારત્વ વિભાગના પ્રથમ અને દ્વિતીય વર્ષના વિદ્યાર્થીઓએ ૨૧-૦૭-૨૦૧૪ના રોજ, બપોરે ૧૨:૦૦થી ૦૨:૦૦ના સમયગાળામાં કવિ, સાહિત્યકાર, પત્રકાર ઉમાશંકર જોશીનો જન્મદિવસ (૨૧-૦૭-૧૯૧૧) માણ્યો. પ્રારંભમાં, ઉમાશંકર જોશીએ લખેલાં કેટલાંક ગીતોનું દૃશ્ય-શ્રાવ્ય નિર્માણ કક્ષમાં ધ્વનિ-મુદ્રણ સંભળાવ્યું. ત્યાર પછી, ઉમાશંકર જોશીનાં જીવન-કવનનો પરિચય કરાવ્યો. બાદમાં અમે ગૂજરાત વિદ્યાપીઠના પ્રાણજીવન વિદ્યાર્થી ભવનમાં આવેલા 'ઉમાશંકર જોશી વિદ્યાભ્યાસ(૧૯૩૧) કક્ષ'ની મુલાકાત લીધી. ઉમાશંકર જોશીના વિદ્યાપીઠ-રોકાણનાં સ્મરણોને આલેખતા પુસ્તક '૩૧માં ડોકિયું નો આસ્વાદ કરાવ્યો. કાર્યક્રમના અંતે 'શિક્ષણ મહાવિદ્યાલય'ના ગૃહપતિ રમેશભાઈ બારોટના કંઠે "ભોમિયા વિના મારે ભમવા'તા ડુંગરા ..."ના ગાન સાથે અમે કવિના શબ્દોને કાયમ માટે હૃદયસ્થ કર્યા.

નાનક મેઘાણી : સ્મરણો પાનાં પાનાં!

નાનક ઝવેરચંદ મેઘાણી

Photograph : Dr. Ashwinkumar / છબી : ડૉ.અશ્વિનકુમાર

વૃત્ત : નાનક મેઘાણી ગ્રંથલીન થયા છે.

વિદાય : 20-07-2014

વય : 82 વર્ષ

વ્યક્તિત્વ : ભાવપૂર્ણ, ભારવિહીન 

વિશેષતા : 'જીવન એટલે પુસ્તકો, પુસ્તકો એટલે જીવન.'

ભાષાની મજા, મજાની ભાષા - 838

સાચો ઉચ્ચાર કયો?

'ડાયનાસાર'

'ડાયનોસોર' 

'ડાયનોસાર' 

'ડાયનાસોર'

રઘુવીર ચૌધરી વિશે અધ્યયનગ્રંથ

વિગત-સૌજન્ય : દૃષ્ટિ પટેલ

99253-85150

સત્યાગ્રહાશ્રમનું બંધારણ : પૂર્વતૈયારી અને પ્રતિબદ્ધતા

ડૉ. અશ્વિનકુમાર

.................................................................................................................................

મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધીએ ઈ.સ. ૧૯૧૫માં મૂળ અમદાવાદથી નોખા કોચરબમાં અનોખી સંસ્થા સ્થાપી. આ આશ્રમી સંસ્થા માટે ત્રણ નામ – ‘સત્યાગ્રહાશ્રમ’, ‘દેશસેવાશ્રમ’, ‘સેવામંદિર’ – પૈકી કયું નામ રાખવું એ અંગે ખુલ્લાં બારણે અને ઊંચાં ધોરણે ચર્ચા-વિચારણા કરવામાં આવી. આશ્રમના નામકરણ અંગે ગાંધીજી કહે છે : “ ... છેવટે સંસ્થાનું નામ ‘સત્યાગ્રહાશ્રમ’ રાખવામાં આવ્યું. હેતુ તપાસતાં એ નામ યોગ્ય જ હતું એમ લાગે છે. મારું જીવન સત્યની શોધને અર્પાયેલું છે. તેની શોધને સારુ જ જીવવાનો અને જરૂર જણાય તો મરવાનો આગ્રહ છે. એ શોધમાં જેટલા સાથી મળે તેઓને ભેળવવાની પણ એટલી જ ઇચ્છા રહેલી છે.” (‘સત્યાગ્રહાશ્રમનો ઇતિહાસ’; નવજીવન પ્રકાશન મંદિર, અમદાવાદ; પહેલી આવૃત્તિ, મે, ૧૯૪૮; પ્રત : ૫૦૦૦; પૃષ્ઠ : ૭)

મોહનદાસ ગાંધીએ આશ્રમના બંધારણનો મુસદ્દો માતૃભાષા ગુજરાતીમાં તૈયાર કર્યો હતો. જે માત્ર કાચો ખરડો હતો અને મિત્રવર્ગમાં ટીકા સારુ મોકલવા છપાવેલો હતો. આ મુસદ્દો છાપામાં છાપવા સારુ નહોતો. તેમણે કેટલાક આગેવાનોને આશ્રમનો બંધારણ-મુસદ્દો મોકલાવ્યો હતો. જેમાં ગોંડળ રાજ્યના દીવાન રણછોડદાસ પટવારી, મુંબઈના રૂના અગ્રગણ્ય વેપારી અને અર્થશાસ્ત્રી સર પુરુષોત્તમદાસ ઠાકુરદાસ, જૈન વિદ્વાન અને ફિલસૂફ વીરચંદ શાહ, ગાંધીજીના સાથી ભાઈશ્રી કોટવાલ ... વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. ગાંધીએ આ તમામને પત્ર લખીને તેની સાથે આશ્રમી સંસ્થાના બંધારણનો ખરડો મોકલાવ્યો હતો. તે મુસદ્દો વાંચીને સલાહ-સૂચન-અભિપ્રાય-ટીકા મોકલવા માટે ગાંધીએ આ અગ્રજનોને વિનંતિ પણ કરી હતી.

ગાંધીએ સ્વામી શ્રદ્ધાનંદ નામથી વિખ્યાત થયેલા રાષ્ટ્રીય આગેવાન, આર્યસમાજના સક્રિય સેવક, ગુરુકુળ-કાંગડીના સ્થાપક મહાત્મા મુંશીરામ(૧૮૫૬-૧૯૨૬)ને ૧૪ જૂન, ૧૯૧૫ના રોજ એક પત્ર લખ્યો હતો. મોહનદાસે મહાત્માજીને આ પત્રમાં લખ્યું હતું : “હમણાં તો અમદાવાદમાં આશ્રમ ખોલ્યો છે. તેની નિયમાવલી હિંદીમાં તૈયાર થાય છે. તૈયાર થઈ જતાં આપના અભિપ્રાય માટે તે આપની પાસે મોકલવામાં આવશે.” (ગાંધીજીનો અક્ષરદેહ, ગ્રંથ : ૧૩; નવજીવન પ્રકાશન મંદિર, અમદાવાદ; પહેલી આવૃત્તિ, ઓગસ્ટ, ૧૯૬૯; પૃષ્ઠ : ૧૦૧)

સત્યાગ્રહાશ્રમના સુચારુ સંચાલન સારુ નિયમો જરૂરી હતા. આથી, જ નિયમાવલિ ઘડીને તેની ઉપર અભિપ્રાયો માગવામાં આવ્યા હતા. ઘણા બધા અભિપ્રાયો આવ્યા હતા. તેમાં પૂર્વ ન્યાયાધીશ અને બંગાળની રાષ્ટ્રીય શિક્ષણસંવર્ધક સંસ્થા ‘બંગજાતીય વિદ્યાપરિષદ’ના પ્રમુખ સર ગુરુદાસ બેનરજીએ આપેલો અભિપ્રાય ગાંધીજીને ખાસ યાદ રહી ગયો હતો. ગુરુદાસને મોહનદાસની નિયમાવલિ ગમી હતી. પરંતુ તેમણે એક સૂચના ખાસ એ કરી હતી કે, વ્રતોમાં નમ્રતાના વ્રતને સ્થાન આપવું જોઈએ. સર ગુરુદાસના કાગળનો ધ્વનિ એ હતો કે, આપણા યુવકવર્ગમાં નમ્રતાના વ્રતની ઊણપ વર્તાય છે. નમ્રતાનો અભાવ ગાંધી પોતે પણ ઠેકઠેકાણે અનુભવતા હતા. છતાં નમ્રતાને વ્રતમાં સ્થાન દેવાથી નમ્રતા નમ્રતા મટી જવાનો ગાંધીજીને આભાસ આવતો હતો. આથી, નમ્રતાના ગુણને કેન્દ્રમાં રાખીને ગાંધીજીએ ‘આત્મકથા’ (નવજીવન પ્રકાશન મંદિર, અમદાવાદ; પુનર્મુદ્રણ એપ્રિલ, ૧૯૯૩; પૃષ્ઠ : ૩૭૯)માં લખ્યું છે : “નમ્રતાનો પૂરો અર્થ તો શૂન્યતા છે. શૂન્યતાને પહોંચવાને અર્થે બીજાં વ્રતો હોય. શૂન્યતા એ મોક્ષની સ્થિતિ. મુમુક્ષુ કે સેવકના પ્રત્યેક કાર્યમાં જો નમ્રતા – નિરભિમાનતા ન હોય તો તે મુમુક્ષુ નથી, સેવક નથી. તે સ્વાર્થી છે, અહંકારી છે.”

નવસ્થાપિત આશ્રમમાં વ્રતો-સંકલ્પો અને યમો-નિયમો અંગે ગાંધીજી કહે છે : “સત્ય, અહિંસા, બ્રહ્મચર્ય, અસ્વાદ, અસ્તેય, અપરિગ્રહ વગેરે વ્રતો આશ્રમવાસીમાત્રને બંધનકારક હતાં. નાતજાતના ભેદ મુદ્દલ નહોતા રાખવામાં આવ્યા. અસ્પૃશ્યતાને આશ્રમમાં મુદ્દલ સ્થાન ન હતું એટલું જ નહીં, પણ હિંદુ જાતિમાંથી અસ્પૃશ્યતાને દૂર કરવાના પ્રયત્નને આશ્રમની પ્રવૃત્તિમાં મહત્વનું સ્થાન હતું. અને જેમ અસ્પૃશ્યતાને વિષે તેમ જ હિંદુ જાતિમાં સ્ત્રીઓનાં કેટલાંક બંધનો તોડવાને વિષે પણ આશ્રમમાં મૂળથી આગ્રહ રાખવામાં આવ્યો. તેથી આશ્રમમાં સ્ત્રીઓને સંપૂર્ણ સ્વતંત્રતા રહેલી છે. વળી હિંદુ મુસલમાન વગેરે જુદા જુદા ધર્મના લોકો વચ્ચે, જેટલો તે તે ધર્મના લોકો વચ્ચે હોઈ શકે, તેટલો જ ભ્રાતૃભાવ રાખવાનો આશ્રમમાં નિયમ થયો.” (‘સત્યાગ્રહાશ્રમનો ઇતિહાસ’, પૃષ્ઠ : ૦૭-૦૮)

વિનોબાએ ‘અહિંસા’ અંગેના પ્રશ્નોનું સમાધાન મેળવવા લખેલા એક પત્રના ગાંધીએ આપેલા વળતા જવાબ અંગે વિનોબા કહે છે : “એ જવાબની સાથે બાપુએ આશ્રમની એક નિયમ-પત્રિકા પણ મોકલેલી, જે મારા માટે ઓર આકર્ષક હતી. ત્યાં સુધી કોઈ પણ સંસ્થાની આવી પત્રિકા મારા વાંચવામાં ક્યારેય આવી નહોતી. એમાં લખ્યું હતું – ‘આ આશ્રમનું ધ્યેય વિશ્વહિત-અવિરોધી દેશસેવા છે અને એના માટે અમે નીચે લખેલાં વ્રતો જરૂરી માનીએ છીએ.’ નીચે સત્ય, અહિંસા, બ્રહ્મચર્ય, અસ્તેય, અપરિગ્રહ, શરીરશ્રમ વગેરે એકાદશવ્રતોનાં નામ લખ્યાં હતાં. મને આ ભારે નવાઈજનક લાગ્યું. મેં તો ઇતિહાસનાં ઘણાં થોથાં વાંચી કાઢેલાં, પરંતુ દેશના ઉદ્ધાર માટે વ્રતોનું પાલન જરૂરી મનાયું હોય એવું ક્યાંય ન ભાળ્યું. આ બધી વાતો તો યોગશાસ્ત્રમાં, ધર્મગ્રંથમાં, ભક્તિમાર્ગમાં આવે છે, પરંતુ દેશસેવા માટે પણ આવશ્યક હોય છે, એ આ પત્રિકામાં હતી. એટલે મારું મન એ તરફ ખેંચાઈ ગયું. આ માણસ દેશની રાજનૈતિક સ્વતંત્રતા અને આધ્યાત્મિક વિકાસ બંને સાથોસાથ સાધવા માંગે છે એવું મને લાગ્યું. મને આવું જ જોઈતું હતું. બાપુએ લખેલું, ‘તું અહીં ચાલ્યો આવ.’ અને હું બાપુની પાસે પહોંચી ગયો.” (‘અહિંસાની ખોજ : વિનોબાની જીવન-ઝાંખી વિનોબાના શબ્દોમાં’; સંકલન-સંપાદન : કાલિન્દી, અનુવાદ : મીરા ભટ્ટ; યજ્ઞ પ્રકાશન, વડોદરા; પ્રથમ આવૃત્તિ, માર્ચ, ૧૯૯૫; બીજી આવૃત્તિ, ઓક્ટોબર, ૨૦૦૬; પ્રથમ પુનર્મુદ્રણ, નવેમ્બર, ૨૦૧૩; પૃ. ૬૦-૬૧)

ગાંધીજી માટે આશ્રમ એ પ્રયોગભૂમિ છે. તેઓ સંસ્થાનાં વ્રતો-નિયમોને આકાર આપતાં પહેલાં તેને ચર્ચાના ચાકડે ચડાવે છે. ગાંધીજી સાચા હિંદ સ્વરાજનું એક વચન આપનાર પહેલા પુરુષ છે, પણ ગાંધીજી એટલે ‘પ્રથમ પુરુષ એકવચન’ નહીં! પ્રજાના નમ્રસેવક એવા ગાંધી વ્યાપક જનમતની સામેલગીરી ઇચ્છે છે. ગાંધીકર્મમાં મિત્રો-મુરબ્બીઓ-મહાનુભાવોની ટીકા-ટિપ્પણીને વિશેષ સ્થાન છે. આશ્રમના બંધારણના મુસદ્દામાં ઉદ્દેશ સ્પષ્ટ કરતાં લખવામાં આવ્યું હતું કે, “આ આશ્રમનો ઉદ્દેશ જન્મપર્યંત દેશસેવા કરતાં શીખવાનો અને કરવાનો છે.” આશ્રમના બંધારણની પત્રિકા થકી પણ વ્રતવીર ગાંધી દેશસેવાની પ્રતીતિ કરાવી શક્યા છે. આથી જ, વિકલ્પે બંગાળની ક્રાંતિ અથવા હિમાલયની શાંતિ ચાહતા નવયુવક વિનોબા સંકલ્પે અમદાવાદના કોચરબ આશ્રમે પહોંચ્યા એ ઘટના ભૌગોલિક નહીં, પણ ઐતિહાસિક હતી !

.................................................................................................................................

સંપર્ક :

ડૉ. અશ્વિનકુમાર

પ્રાધ્યાપક, પત્રકારત્વ અને સમૂહ પ્રત્યાયન વિભાગ, ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ, આશ્રમ માર્ગ, અમદાવાદ - ૩૮૦ ૦૧૪

.................................................................................................................................

સૌજન્ય :

'નિરીક્ષક', ૧૬-૦૭-૨૦૧૪, પૃષ્ઠ : ૧૦-૧૧

* પુનર્મુદ્રણ : 'સર્વોદય પ્રેસ સર્વિસ', ૦૧-૦૮-૨૦૧૪; અંક : ૨૫૧, પૃષ્ઠ : ૦૯-૧૦-૦૮

* પુનર્મુદ્રણ : 'Gandhiana' વિભાગ, 'ઓપિનિયન સામયિક, યુકે', ૨૫-૦૫-૨૦૧૮

http://opinionmagazine.co.uk/details/3540/satyagrhashramnun-bandhaaran-poorvataiyaaree-ane-pratibaddhataa

ફૂલ : જાસૂદનું, જાસૂસનું નહીં !

Photograph : Ashwinkumar / છબી : અશ્વિનકુમાર

ભાષાની મજા, મજાની ભાષા - 837

'અહીં વીજળીનું લાઈટ બિલ સ્વીકારવામાં આવે છે.' 

'અહીં વીજળીનું બિલ સ્વીકારવામાં આવે છે.' 

'અહીં લાઈટ બિલ સ્વીકારવામાં આવે છે.'

આભના ટુકડા, ટુકડાનું આભ

Photograph : Ashwinkumar / છબી : અશ્વિનકુમાર

કથા પતી ગઈ પણ ન આવ્યો પ્રસાદ,
લોખંડી ચોકઠાંએ બાંધ્યો છે વરસાદ!

ભાષાની મજા, મજાની ભાષા - 836

'સરકારમાન્ય' અને 'માન્ય સરકાર' એ બન્ને શબ્દો ભિન્ન અર્થ ધરાવે છે!

હીરો : હોન્ડા ઉપર!

Photograph : Ashwinkumar / છબી : અશ્વિનકુમાર

ભાષાની મજા, મજાની ભાષા - 835

છાપાંની ભાષામાં 'આશા' હંમેશાં 'ઠગારી' નીવડતી હોય છે!

'મારી કલાયાત્રા' વિશે જ્યોતિ ભટ્ટનું સચિત્ર વક્તવ્ય

ગાંધીજી કહે છે : પુસ્તકો વિશે

“એક એવું પુસ્તકાલય સ્થાપવું અને નિભાવવું જેમાં સાંસ્થાનિક અને વિદેશી કાયદાનાં પુસ્તકો અને સામયિકો ઉપરાંત પ્રવાસીઓને ઉપયોગી બીજાં તમામ ખાસ પુસ્તકો રાખવામાં આવે.”

મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધી

માર્ચ, ૧૯૧૫ // (૧૩:૩૯)

મારા પપ્પા

મારા પિતા : ડાહ્યાભાઈ વાલજીભાઈ
Photograph : Ashwinkumar / છબી : અશ્વિનકુમાર

મારા પપ્પા ડાહ્યાભાઈ વાલજીભાઈને 83મા જન્મદિને અભિનંદન

જન્મદિવસ : 07-07-1932 

જન્મસ્થળ : અમદાવાદ

ગાંધીજી કહે છે : પુસ્તકો વિશે

“જે કાંઈ ધર્મપુસ્તકો વાંચો તેમાં સત્ય કેટલું સમાયેલું છે તેનો વિચાર કરજો. જો સત્યને પકડી રાખશો તો તમારી ફતેહ છે.”

મોહનદાસ ગાંધી

‘ગુજરાતી’, ૨૧-૦૨-૧૯૧૫ // (૧૩:૨૨)

ભાષાની મજા, મજાની ભાષા - 834

આપણી ભાષામાં જે વટાય છે તે 'ભાંગરો' જ હોય છે!

ગાંધીજી કહે છે : પુસ્તકો વિશે

“રહસ્ય માત્ર આપણા ધર્મનાં પુસ્તકોમાં જ નહીં પણ અન્ય ધર્મનાં પુસ્તકોમાં પણ સમાયેલું છે.”

મો.ક. ગાંધી

‘કાઠિયાવાડ ટાઇમ્સ’, ૧૭-૦૨-૧૯૧૫ // (૧૩:૨૨)

આવાસની માયામાં, અજવાળાની છાયામાં

Photograph : Ashwinkumar / છબી : અશ્વિનકુમાર

અંગ્રેજી ભાષા, દેશી મજા : 114

'ડાહ્યા માણસોએ 'ગાંડા બાવળ'નું અંગેજી ભાષાંતર 'Mad Babool Tree' કરવું જોઈએ?!'

વાસણો હોય કે માણસો, ઘસાઈને ઊજળાં થઈએ!

Photograph : Ashwinkumar / છબી : અશ્વિનકુમાર